Ψυχολογία και διατροφή!!!

της Βάγιας Λουκά, Συμβουλευτικής Ψυχολόγου

    

    

     Η διατροφή μας αναμφισβήτητα αντανακλά τον ψυχικό μας κόσμο.

 Η ποσότητα και η ποιότητα της τροφής, όπως και ο τρόπος που την καταναλώνουμε, είναι αλληλένδετα με τη συναισθηματική μας κατάσταση, την προσωπικότητα, τα βιώματά μας, την οικογενειακή μας ιστορία, αλλά και

με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ζούμε.

    

Η σχέση μας με το φαγητό ξεκινάει χρονικά πριν καν έρθουμε στη ζωή, ως έμβρυα. Ο ομφάλιος λώρος, η δίοδος της θρέψης όσο βρισκόμαστε στη κοιλιά της μητέρας μας, έχει μια ιδιαίτερη και συμβολική σημασία, είναι αυτό που μας ενώνει με το παρελθόν μας, αυτό που μας ενώνει με την οικογένεια, αυτό που μας ενώνει με τη “μαμά”, με την κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Η σχέση μας με το φαγητό συνεχίζεται με το πρώτο μας γεύμα, το μητρικό γάλα, μέσα στην αγκαλιά της μητέρας μας. Η διαδικασία αυτή αποτελεί μία νέα απολαυστική εμπειρία διατροφής για το νεογέννητο που απολαμβάνει ταυτόχρονα μαζί με το γάλα και τη ζεστασιά, τη φροντίδα, τη στοργή, την αγάπη και την ασφάλεια της μητρικής αγκαλιάς. Πρόκειται για μια αξέχαστη εμπειρία που ακόμα και αν δεν μπορούμε να την ανακαλέσουμε ή ακόμα περισσότερο να την περιγράψουμε, έχει καταγραφεί για πάντα ως συναίσθημα μέσα μας.
     Στην παιδική ηλικία, φαίνεται ότι το φαγητό γίνεται ένα ερέθισμα επιβράβευσης, περηφάνιας («μπράβο, τι καλό παιδί που είναι, έφαγε όλο το φαγητό του») και ένα μέσο που συχνά χρησιμοποιούν τα παιδιά για να προσελκύσουν τη προσοχή των γονιών τους.

                                     

     Αργότερα, στο μεταβατικό στάδιο προς την ενηλικίωση, ο έφηβος έρχεται αντιμέτωπος με πληθώρα μηνυμάτων και δέχεται κριτική σε σχέση με την τροφή του, το βάρος του, την εμφάνισή του. Παύει να είναι το “χαριτωμένο παιδάκι με τα φουσκωτά μαγουλάκια” και προσπαθεί να γίνει αποδεκτός στην κοινωνία των ενηλίκων. Στη φάση αυτή το φαγητό συνοδεύεται από αρκετές πιέσεις και ενίοτε φορτίζεται με περισσότερο ή λιγότερο αρνητικά συναισθήματα.

      Τέλος στη φάση της ενηλικίωσης, το φαγητό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ερωτική και κοινωνική μας ζωή (τρώμε παρέα με τον/ην φίλο/η μας, βρισκόμαστε να φάμε παρέα με φίλους τα Σαββατοκύριακα, σε γιορτές κλπ). Γίνεται δηλαδή το φαγητό ένα μέσο επικοινωνίας, ένα μέσο ευχαρίστησης, ένα μέσο προσφοράς και εκδήλωσης αγάπης.
     Σε όλη λοιπόν την πορεία της ζωής μας, η διαδικασία του φαγητού, εκτός από αναμφισβήτητο μέσο θρέψης και επιβίωσης, αποτελεί και μία συναισθηματικά φορτισμένη διαδικασία που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη διατροφική μας συμπεριφορά και τις διατροφικές μας συνήθειες. Για να κατανοήσουμε λοιπόν τη σχέση μας με το φαγητό, αρκεί να ανατρέξουμε στο παρελθόν και να ανακαλέσουμε μνήμες που αφορούν στο φαγητό ήδη από τη μικρή μας ηλικία.

     Από άποψη βιοχημείας τώρα, η τροφή αποτελείται από μια πληθώρα χημικών ουσιών (ενδορφίνες, σεροτονίνη, ντοπαμίνη, επινεφρίνη και άλλες) που προσφέρουν στον οργανισμό μας όχι μόνο ενέργεια, αλλά και την απόλαυση της γεύσης. Πολλές τροφές (για παράδειγμα, όσες συνδυάζουν υδατάνθρακες και λιπαρά, όπως ένα γλυκό) ενεργοποιούν την έκλυση ενδορφινών, ουσιών δηλαδή που έχουν αναλγητική δράση στον οργανισμό μας και φέρνουν χαρούμενη διάθεση. Σύμφωνα με το βιβλίο “Η ψυχολογία της διατροφής”, της Καλλιόπης Εμμανουηλίδου, οι πρωτεΐνες των ζυμαρικών και των δημητριακών, το κρέας, τα ψάρια και τα γαλακτοκομικά προϊόντα βελτιώνουν την διάθεση, ενώ το άγχος μειώνεται με πράσινα λαχανικά, ξηρούς καρπούς και όσπρια. Η εγρήγορση και το αίσθημα ικανοποίησης έρχεται, τρώγοντας ψάρι, δημητριακά ολικής άλεσης, αβοκάντο, όσπρια, μπανάνες. Τα συναισθήματα χαράς και ενθουσιασμού υποβοηθούνται από την ζάχαρη, τα φρούτα, τα αμυλώδη τρόφιμα, όπως το ψωμί, το ρύζι, τα ζυμαρικά, ενώ για την θρέψη και την πλαστικότητα του εγκεφάλου, αλλά και την αντιφλεγμονώδη δράση στα αγγεία του σώματος βοηθούν τα λιπαρά ψάρια. 

      Επιπλέον, οι τροφές έχουν οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η υφή (τροφή μαλακή, τραγανή, ελαστική, ζουμερή, στεγνή κτλ.), η γεύση, η οσμή και άλλα, τα οποία συντελούν στην τελική αίσθηση που αποκομίζει ο άνθρωπος από την τροφή του. Οι τροφές λοιπόν κινητοποιούν και άλλους μηχανισμούς του εγκεφάλου, που συνδέονται τελικά με τη συναισθηματική μας κατάσταση.

     Συνολικά, συμπεραίνουμε ότι ο εγκέφαλος μαθαίνει, εκπαιδεύεται, θυμάται, ακόμα και αν δε γίνεται αυτό συνειδητά. Έτσι, έχει την ιδιότητα να συνδέει στο μυαλό του ποια ουσία ή κατάσταση του προκαλεί εύκολα και γρήγορα (χωρίς πολύ κόπο) την κατάσταση ηρεμίας ή ικανοποίησης που αποζητά, και εκπαιδεύεται εύκολα να ανατρέχει κατευθείαν σε αυτή την ουσία. Ο οργανισμός λοιπόν εκπαιδεύεται να ζητάει απαιτητικά, για παράδειγμα, σοκολάτα ή/και υδατάνθρακες κάθε φορά που ο άνθρωπος δε νιώθει ευτυχισμένος (πρόκειται γι’ αυτό που πολλοί αποκαλούν "λιγούρα"), ή όταν είναι άυπνος ή όταν νιώθει κόπωση. Όταν όμως αυτό γίνεται συχνά και για μεγάλο χρονικό διάστημα, οδηγεί σε αύξηση βάρους, σε ενοχικά συναισθήματα, σε αίσθηση απώλειας ελέγχου, ακόμα και σε κατάθλιψη.

     Υπάρχουν λοιπόν τροφές που αρέσουν κατά κανόνα στους περισσότερους ανθρώπους. Εκτός όμως από αυτές, ο κάθε άνθρωπος ιδιαίτερα θα αναπτύξει στη διάρκεια της ζωής του, μέσα από τα βιώματά του, μια δική του γκάμα από τροφές, που θα τις κατατάξει στις αγαπημένες του, και εκείνη την ειδική κατηγορία των τροφών που θα του προσφέρουν  ιδιαίτερα συναισθήματα παρηγοριάς, ασφάλειας και ικανοποίησης. Βέβαια μόνον ο καθένας μας ξεχωριστά θα μπορέσει μέσα από αυτοπαρατήρηση και ενδοσκόπηση να διαπιστώσει ποιες τροφές είναι αυτές στις οποίες ο ίδιος έχει ιδιαίτερη προτίμηση και να συνειδητοποιήσει κατά πόσο τρέφεται με γνώμονα τη διάθεση του ή τις πραγματικές διατροφικές του ανάγκες.                                                                                                                                                                                                                                                         

      Η Βάγια Λουκά είναι Συμβουλευτική Ψυχολόγος, απόφοιτος Α.Π.Θ και Πανεπιστημίου Sheffield, τηλ.: 6955491710.